1 दिवसात ई-नोंदणी! 7/12 ऑनलाइन! DILRMP आता सर्व गावांमध्ये!
23/11/2025इमारतीचा पायाभूत टिकाऊपणा, प्रतिबंधात्मक देखभाल आणि खर्च (LCC) २०२५
23/11/2025महाराष्ट्रातील AI आणि BIM प्रकल्प नियोजनात वापर २०२५: भविष्यातील बांधकाम तंत्रज्ञान
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) आणि Building Information Modeling (BIM) हे महाराष्ट्रातील बांधकाम क्षेत्रासाठी अत्यंत महत्त्वाचे तंत्रज्ञान बनले आहेत. Smart Cities Mission आणि मोठे पायाभूत प्रकल्प (Pune Metro, Mumbai Coastal Road) यामुळे AI आणि BIM चा वापर १७% CAGR दराने वाढत आहे, ज्यामुळे खर्च, वेळ आणि सुरक्षा व्यवस्थापन सुधारते.
अ. पारंपरिक vs BIM तुलना
| पॅरामीटर | 2D CAD (पारंपरिक) | BIM |
| Coordination | मॅन्युअल | स्वयंचलित Clash Detection |
| Cost Estimation | अंदाज (±२०%) | अचूक (±५%) |
| Errors | १५-२०% बांधकामात | ३-५% (९०% कमी) |
ब. BIM आयाम आणि उपयोग
| BIM Dimension | समाविष्ट | उपयोगिता |
| 3D | Geometry | 3D Visualization |
| 4D | + Time | वेळापत्रक सिमुलेशन (Construction Sequence) |
| 5D | + Cost | अचूक खर्च अंदाज (Quantity Take-off) |
| 7D | + Facility Management | प्रकल्पाची देखभाल आणि ऑपरेशन |
- Clash Detection: Navisworks सारख्या सॉफ्टवेअरचा वापर करून डिझाइन टप्प्यातच HVAC डक्ट, बीम किंवा प्लंबिंग पाईप्स मधील संघर्ष (Clashes) ओळखले जातात आणि निराकरण केले जाते, ज्यामुळे १५-२०% rework कमी होते.
- महाराष्ट्रातील स्वीकृती: Infrastructure (७५%), Commercial (६५%) आणि Institutional (६०%) प्रकल्पांमध्ये BIM चा वापर अनिवार्य होत आहे.
अ. अनिवार्य सुरक्षा उपाय
- AI Scheduling Optimization: Machine Learning अल्गोरिदम CPM (Critical Path Method) चे विश्लेषण करून हजारो संभाव्य परिस्थिती तपासतात, ज्यामुळे प्रकल्पाचा कालावधी २०% पर्यंत कमी होतो.
- AI Cost Estimation: AI real-time सामुग्री किमती आणि श्रम खर्च ट्रॅक करून ±८% अचूकतेसह खर्च अंदाज देतो.
ब. AI सुरक्षा आणि गुणवत्ता नियंत्रण
- AI Safety Monitoring: AI-enabled CCTV कॅमेऱ्यांद्वारे PPE (हेल्मेट, जॅकेट) ओळखणे, असुरक्षित वर्तन आणि प्रतिबंधित क्षेत्रात प्रवेश त्वरित ओळखला जातो, ज्यामुळे ४५% पर्यंत सुरक्षा घटनांमध्ये कपात होते.
- AI Quality Control: ड्रोन आणि 360° कॅमेऱ्यांनी घेतलेल्या फोटोंचे विश्लेषण करून AI भिंतींमधील तडे, अलाइनमेंट त्रुटी आणि मटेरियलची गुणवत्ता तपासतो, ज्यामुळे ३२% गुणवत्ता सुधारणा होते.
- प्रगती ट्रॅकिंग: Drones आणि LiDAR स्कॅनिंगद्वारे घेतलेल्या साइट डेटाची AI मॉडेलशी तुलना करून प्लान विरुद्ध प्रत्यक्ष प्रगती तपासली जाते, ज्यामुळे ४०% कार्यक्षमतेत वाढ होते.
- Digital Twin: BIM मॉडेलमध्ये IoT सेन्सर्स कडून real-time डेटा फीड केला जातो. यामुळे इमारतीची ऊर्जा ऑप्टिमायझेशन आणि Predictive Maintenance (भविष्यसूचक देखभाल) करणे शक्य होते.
- Generative Design: AI बजेट आणि बांधकाम कोड सारख्या निर्बंधांवर आधारित शेकडो डिझाइन पर्याय तयार करतो, ज्याचे BIM त्वरित मूल्यमापन करते.
अ. BIM Mandate आणि कौशल्य विकास
- Smart Cities Mandate: पुणे, नागपूर आणि ठाणे येथील ₹१०० कोटींवरील सर्व प्रकल्पांसाठी BIM लवकरच अनिवार्य केले जात आहे.
- कौशल्य विकास: महाराष्ट्र राज्य कौशल्य विकास सोसायटी BIM प्रशिक्षण कार्यक्रमांना अनुदान देत आहे, २०२७ पर्यंत १०,००० BIM व्यावसायिक तयार करण्याचे लक्ष्य आहे.
ब. BIM/AI गुंतवणुकीवर परतावा (ROI)
- गुंतवणूक: मोठ्या प्रकल्पात BIM/AI अंमलबजावणीसाठी सुरुवातीचा खर्च अंदाजे १% असतो.
- बचत:
- Rework कमी: १५-२०%
- वेळेत बचत: १०-१५%
- Change Order कमी: ३०%
- ROI: अंदाजे २३०-२८०% परतावा आणि गुंतवणुकीची परतफेड (Payback) ४-६ महिन्यांत होते.
क. आव्हाने
- प्रारंभिक खर्च: लहान आणि मध्यम बांधकाम कंपन्यांसाठी (SME) सुरुवातीचा उच्च खर्च अडथळा ठरतो.
- कौशल्य कमतरता: कुशल BIM व्यावसायिकांची मोठी कमतरता.
