इमारतीचा पायाभूत टिकाऊपणा, प्रतिबंधात्मक देखभाल आणि खर्च (LCC) २०२५
23/11/2025Health, Safety & Risk Management
23/11/2025
महाराष्ट्रातील हरित आणि शाश्वत बांधकाम सामग्री २०२५
Green (हरित) आणि Sustainable (शाश्वत) बांधकाम सामग्रीचा वापर पर्यावरण संरक्षण, ऊर्जा कार्यक्षमता आणि खर्चात बचत करण्यासाठी महाराष्ट्रात वाढत आहे. Maharashtra Green Building Policy २०२५ आणि ECBC (Energy Conservation Building Code) नियमांनुसार विशिष्ट प्रकल्पांसाठी हरित सामग्री वापरणे अनिवार्य होत आहे.
हरित बांधकाम सामग्रीचे मुख्य प्रकार
हरित सामग्री मुख्यतः कचऱ्यापासून पुनर्वापर (Waste Recycling), कमी कार्बन उत्सर्जित (Low Carbon Emission) आणि ऊर्जा कार्यक्षम (Energy Efficient) या तीन निकषांवर आधारित आहेत.
अ. कमी कार्बन आणि पुनर्वापर सामग्री
| सामग्री |
घटक/प्रक्रिया |
मुख्य फायदा |
खर्च बचत |
| Fly Ash Bricks |
कोळशाची राख (Waste) |
४०% कार्बन पदचिन्ह कमी, जास्त ताकद, ३०% स्वस्त. |
$\approx \text{₹}2/\text{वीट}$ |
| Recycled Steel |
भंगार स्टीलचा वापर (Electric Arc Furnace) |
६०% ऊर्जा बचत (पारंपरिक स्टीलपेक्षा), समान ताकद. |
$\approx 10\%$ |
| Recycled Plastic Bricks |
प्लास्टिक कचरा (HDPE/LDPE) |
जलरोधक (Water Resistant), मजबूत आणि स्वस्त पर्याय. |
$\approx 50\%$ |
| Ferrock |
९५% पुनर्वापर केलेला कचरा (स्टील डस्ट) |
Carbon Negative (CO₂ शोषून घेतो), ५x ताकदवान. |
--- |
ब. ऊर्जा कार्यक्षम आणि नैसर्गिक सामग्री
| सामग्री |
वैशिष्ट्ये |
ऊर्जा/पर्यावरण लाभ |
| AAC Blocks |
ऑटोकॅलव्हड एअरेटेड कॉंक्रीट |
७५% हलके, उत्तम थर्मल इन्सुलेशन (10 C cooler), ३०% वेगाने बांधकाम. |
| Bamboo (बांबू) |
५ वर्षांत परिपक्व होणारे गवत |
Carbon Negative, लवचिक, Steel of 21st Century (ताकद). |
| Rammed Earth |
स्थानिक मातीचा वापर |
Zero Carbon, नैसर्गिक तापमान नियंत्रण (Thermal Mass). |
| Hempcrete |
तागाचे वनस्पती आणि चुना |
Carbon Negative, अग्निरोधक, नैसर्गिक वायुवीजन (Breathable). |
| Mud Concrete |
७०% माती + सिमेंट/फ्लाय ॲश |
Low Carbon, पारंपरिक कॉंक्रीटपेक्षा खूप स्वस्त. |
खर्च तुलना आणि प्रकल्प-स्तर बचत
हरित सामग्रीचा वापर सुरुवातीला काहीसा महाग वाटू शकतो, परंतु तो दीर्घकाळात ऊर्जा बचतीमुळे आणि कमी देखभालीमुळे फायदेशीर ठरतो.
| सामग्री |
पारंपारिक पर्याय (Clay) |
हरित पर्याय (Fly Ash/AAC) |
प्रकल्प बचत |
| Bricks/Blocks |
₹७/विटा |
₹४-५ (Fly Ash) |
२०-३०% |
| Steel |
₹६५,०००/टन (Virgin) |
₹५८,०००/टन (Recycled) |
१०% |
| Thermal Insulation |
आवश्यक नाही/कमी |
AAC Blocks/Hempcrete |
४०% Operating Cost बचत |
| एकूण खर्च बचत |
--- |
--- |
१५-२५% (प्रकल्प-स्तरावर) |
महाराष्ट्र सरकारचे प्रोत्साहन २०२५
महाराष्ट्र सरकारने हरित बांधकामाला प्रोत्साहन देण्यासाठी धोरणे आणि सबसिडी जाहीर केल्या आहेत.
- FSI प्रोत्साहन: इमारतीला Green Certification मिळाल्यास (उदा. IGBC Platinum, GRIHA 5 Star) प्रकल्पात १०% ते २०% पर्यंत अतिरिक्त FSI (Floor Space Index) दिला जातो.
- Property Tax Rebate: ग्रीन बिल्डिंग्ससाठी पुढील ५ वर्षांसाठी मालमत्ता करात १०% पर्यंत सूट दिली जाते
- अनुदान: हरित सामग्री आणि ऊर्जा कार्यक्षम तंत्रज्ञानाचा वापर करणाऱ्या प्रकल्पांना ₹१००/चौ.फूट (कमाल ₹५ लाख) पर्यंत अनुदान दिले जाते.
- R&D Projects: हरित बांधकाम संशोधन आणि विकास प्रकल्पांना ₹२५ लाख पर्यंत आर्थिक सहाय्य.
- सरकारी इमारती: २००० चौ.मी. पेक्षा मोठ्या सरकारी इमारतींसाठी १००% हरित सामग्री वापरणे अनिवार्य.
- Commercial/Residential: व्यावसायिक आणि मोठ्या निवासी प्रकल्पांमध्ये (२०,००० चौ.मी. पेक्षा जास्त) ३०% ते ४०% हरित सामग्री वापरण्याची शिफारस केली जाते.
हरित आणि शाश्वत बांधकाम सामग्री पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासोबतच बिल्डर्सना उत्कृष्ट ROI (Return on Investment) आणि सरकारी प्रोत्साहन मिळवून देते. AAC Blocks आणि Fly Ash Bricks यांसारख्या सामग्रीचा वापर करून बांधकाम खर्च कमी करता येतो, तर Bamboo आणि Rammed Earth सारख्या नैसर्गिक सामग्रीमुळे सौंदर्य आणि थर्मल कम्फर्ट वाढतो.
