जमिनीची अचूक मोजणी: फायदे, प्रक्रिया आणि आवश्यक कागदपत्रे
13/11/2025ग्रामपंचायत आणि महापालिकेच्या अधिकारांमधील गोंधळ
13/11/2025
गावठाण मर्यादा: गावाच्या विकासाची आणि जमिनीच्या नियमांची समज
आपण अनेकवेळा ऐकतो की, "ही जमीन गावठाणात येते" किंवा "ही गावठाण मर्यादेबाहेर आहे". पण खरं म्हणजे गावठाण मर्यादा म्हणजे शासनाने निश्चित केलेली ती हद्द, जिच्या आतला भाग 'गावठाण' म्हणून ओळखला जातो.
गावठाण म्हणजे काय?
- गावठाण म्हणजे गावाचा मुख्य भाग , जिथे लोकांची घरे, वस्ती, रस्ते, मंदिर, शाळा, दुकाने इत्यादी मूलभूत सुविधा आणि वसाहत असते.
- हा गावाचा तो भाग आहे, जिथून गावाची नैसर्गिक वाढ होत जाते.
गावठाण मर्यादेतील जमिनीचे फायदे
- NA Conversion टाळणे : गावठाणात जमीन थेट निवासी उपयोगासाठी वापरता येते, त्यासाठी NA Conversion करण्याची गरज लागत नाही.
- घर बांधणे सोपे : घर बांधण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर परवानग्यांची गरज लागत नाही आणि बांधकाम परवानग्या सहज मिळू शकतात.
- कर्ज उपलब्धता : बँका अशा जमिनीवर सहज गृहकर्ज किंवा बांधकाम कर्ज मंजूर करतात.
- विकास संधी : व्यावसायिक किंवा लघुउद्योगांसाठी गावठाणातील भूखंड फायदेशीर ठरतात.
गावठाण मर्यादा कोण आणि कशा प्रकारे ठरवते?
- गावठाण मर्यादा निश्चित करण्याचे काम राज्य सरकार किंवा स्थानिक महसूल विभाग (उदा. जिल्हाधिकारी कार्यालय) करते. मर्यादा ठरवताना लक्षात घेतलेल्या गोष्टी :
- सध्याचा वस्तीचा विस्तार आणि लोकसंख्या.
- भविष्यातील विकासाची शक्यता आणि विकासाचा दर.
- पायाभूत सुविधा (पाणी, रस्ते, वीज) पुरवण्याची क्षमता.
- पर्यावरण रक्षणाची गरज आणि जमिनीचा प्रकार.
- महत्त्व : गावठाण मर्यादेबाहेर गेल्यास, ती जमीन शेतजमिनीचा भाग समजली जाते आणि त्यासाठी NA Conversion, बांधकाम परवानग्या आणि इतर कायदेशीर प्रक्रिया करावी लागते.
गावठाण मर्यादा कशी तपासायची?
- जर तुम्हाला एखादी जमीन गावठाणात येते का, हे तपासायचे असेल, तर खालील दस्तऐवज व कार्यालयांमध्ये चौकशी करा :
- ७/१२ उतारा : उताऱ्यावर गावठाण किंवा गावठाण क्षेत्राचा उल्लेख असतो.
- गावाचा नकाशा : गाव नकाशा / फेरफार नकाशा पाहा.
- स्थानिक कार्यालय : स्थानिक महसूल कार्यालय किंवा तलाठी कार्यालयात चौकशी करा.
- ऑनलाइन साधने : महाराष्ट्रासाठी महाभुलेख किंवा भू-नक्षत्र पोर्टलवरून तपासता येते.
निष्कर्ष : गावठाण मर्यादा म्हणजे केवळ जमीन मोजण्याचा भाग नाही, तर ती गावाच्या नियोजनबद्ध विकासाची चौकट आहे. कोणतीही जमीन घेताना, ती गावठाणात आहे की नाही हे तपासणे खूप गरजेचे आहे, कारण त्याचा थेट परिणाम भविष्यातील बांधकाम, कायदेशीर प्रक्रिया आणि जमिनीच्या किमतीवर होतो.
गावठाण मर्यादा


