सरकारी योजना: गरजूंपर्यंत पोहोचण्यात अडथळे आणि उपाययोजना
13/11/2025भूसंपादन आणि भरपाई प्रक्रिया: तुमच्या जमिनीचा हक्क आणि कायदेशीर सुरक्षा
13/11/2025
तुमच्या जमिनीवर बेकायदेशीर बांधकाम होतेय? आयपीसी ४४१ नुसार गुन्हेगारी अतिक्रमण म्हणजे काय आणि दिवाणी न्यायालयात तुम्ही कोणता दावा दाखल करू शकता?
अ. गुन्हेगारी अतिक्रमण - भारतीय दंड संहिता (IPC)
| कलम | गुन्ह्याचे स्वरूप | |
| कलम ४४१ | कोणतीही व्यक्ती दुसऱ्याच्या जमिनीवर चुकीच्या हेतूने, नुकसान करण्याच्या उद्देशाने किंवा त्रास देण्यासाठी प्रवेश करते, तेव्हा ते गुन्हेगारी अतिक्रमण ठरते. | |
| कलम ४४७ | गुन्हेगारी अतिक्रमण सिद्ध झाल्यास ३ महिने कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही होऊ शकतात. |
ब. दिवाणी (स्थावर मालमत्ता) कायदे
गुन्हेगारी हेतू नसल्यास, भूस्वामी (Land Owner) दिवाणी न्यायालयात खालील दावे दाखल करू शकतो:
-
Possession Suit: जमिनीचा ताबा पुन्हा मिळवण्यासाठी.
-
Injunction (स्थगिती आदेश): अतिक्रमण थांबवण्यासाठी स्थायी (Permanent) किंवा तात्पुरता (Temporary) आदेश मागू शकतो.
-
फिजिकल (शारीरिक): जमिनीवर प्रत्यक्ष उभे राहणे, तंबू किंवा शेड बांधणे.
-
कन्स्ट्रक्टिव्ह (आधारित): जागा ताब्यात घेण्यासाठी तारेचे कुंपण, कंपाउंड किंवा भिंती उभारणे.
-
बांधकाम वाढवणे: शेजाऱ्याने आपली भिंत, गॅलरी किंवा पत्रा तुमच्या हद्दीत वाढवणे.
-
सरकारी जमिनीवर: रस्ते, नाले, किंवा गायरान जमीन यावर दुकाने किंवा घरे बांधणे.
अ. तक्रार कोठे करावी?
-
फिजिकल (शारीरिक): जमिनीवर प्रत्यक्ष उभे राहणे, तंबू किंवा शेड बांधणे.
-
कन्स्ट्रक्टिव्ह (आधारित): जागा ताब्यात घेण्यासाठी तारेचे कुंपण, कंपाउंड किंवा भिंती उभारणे.
-
बांधकाम वाढवणे: शेजाऱ्याने आपली भिंत, गॅलरी किंवा पत्रा तुमच्या हद्दीत वाढवणे.
-
सरकारी जमिनीवर: रस्ते, नाले, किंवा गायरान जमीन यावर दुकाने किंवा घरे बांधणे.
ब. महत्त्वाचे पुरावे
- मालकी दस्तऐवज: ७/१२ उतारा, फेरफार दाखला, जुने खरेदी-विक्रीचे कागद.
- मोजणी अहवाल: अतिक्रमण आहे की नाही हे सिद्ध करण्यासाठी सरकारी नकाशे व भू-मापन (Land Survey) अहवाल सर्वात महत्त्वाचा पुरावा आहे.
- दृश्य पुरावे: घटनेचे फोटो, व्हिडिओ आणि पंचनामा (उपलब्ध असल्यास) तयार ठेवा.
| Trespass (अतिक्रमण) | Encroachment (हद्द ओलांडणे/बांधकाम) |
| स्वरुप: जमिनीवर प्रत्यक्ष प्रवेश करणे किंवा तात्पुरते वास्तव्य करणे. | स्वरूप: हद्द ओलांडून कायमस्वरूपी बांधकाम करणे (उदा. भिंत बांधणे). |
| कालावधी: साधारणपणे एकदाच घडते. | कालावधी: वारंवार किंवा स्थायी स्वरूपात असते. |
| कायदा: IPC मध्ये गुन्हा (Criminal Offence). | कायदा: साधारणपणे नागरिक विवाद (Civil Dispute). |
भूमी अतिक्रमण ही जमीनमालकासाठी गंभीर समस्या आहे. आपल्या जमिनीचे हक्क सुरक्षित ठेवण्यासाठी कायम पुरावे (विशेषतः मोजणी अहवाल) तयार ठेवा. कायदेशीर प्रक्रिया समजून घेऊन वेळेवर पोलीस आणि न्यायालयाकडे दाद मागणे आवश्यक आहे.
भूमी अतिक्रमण (Land Trespass) म्हणजे काय? हक्क आणि मालमत्ता सुरक्षित ठेवण्यासाठी कायदेशीर मार्ग.
