लहान भूखंड, मोठी संधी: मिनी प्रकल्प संकल्पना आणि बांधकाम परवान्यांची प्रक्रिया
13/11/2025जमीन अधिग्रहण कायदा
13/11/2025जमिनीचे प्रकार आणि त्यांच्या महत्त्वाच्या नोंदी (७/१२ उतारा, प्रॉपर्टी कार्ड) संपूर्ण माहिती.
शहरी आणि ग्रामीण भागातील जमिनीच्या नोंदी कशा वेगळ्या असतात? 'फेरफार नोंद' आणि '८-अ' चे महत्त्व काय ?
जमीन हा भारतातील सर्वात महत्त्वाचा व मौल्यवान संसाधन आहे. जमिनीचे विविध प्रकार असतात व त्या प्रकारांनुसार त्यांच्या नोंदीही वेगळ्या पद्धतीने ठेवाव्या लागतात.
जमिनीचे मुख्य प्रकार :
कृषी जमीन
- शेतकरी शेतीसाठी वापरतो.
- पिके, फळबागा, ऊस, भाजीपाला यासाठी ही जमीन राखलेली असते.
- भारतात बहुतांश जमीन कृषी वापरासाठी आहे.
बिगर कृषी जमीन
- रहिवाशी, औद्योगिक, व्यावसायिक उपयोगासाठी बदललेली जमीन.
- NA आदेश घेतल्याशिवाय त्या जमिनीवर घरे, इमारती, कारखाने उभारता येत नाहीत.
- NA आदेशानंतर जमिनीचा वापर निवासी, व्यावसायिक किंवा औद्योगिक कामांसाठी करता येतो.
- उपप्रकार : रहिवासी ,व्यावसायिक , औद्योगिक.
गायरान जमीन
- गावाच्या हद्दीत जनावरांच्या चारण्यासाठी राखलेली जमीन.
- ती वैयक्तिक नावे करण्यात येत नाही.
- ग्रामपंचायतीच्या ताब्यात असते.
वने व वनजमीन
- वन विभागाच्या अखत्यारीत येते.
- येथे कुठलेही बांधकाम परवानगीशिवाय करता येत नाही.
सरकारची जमीन
- विविध सरकारी उपयोगासाठी आरक्षित.
- उदा : रस्ते, तलाव, शासकीय इमारतींच्या जागा.
बांधकाम जमीन
- ज्याचे ले-आउट मंजूर झालेले असते.
- घर, दुकान, गोडाऊन बांधण्यासाठी वापरता येते.
जमिनीच्या नोंदी :
आठ-अ :
- मालकाचे मालमत्ता हक्क दाखवणारी नोंद.
- सात-बाराच्या पूरक स्वरूपाची नोंद.
सात-बारा उतारा :
- महाराष्ट्रातील सर्वात महत्त्वाची जमिनीची नोंद.
- यात शेतकरी मालकाचे नाव, जमीन गट क्र., क्षेत्रफळ, लागवड केलेली पिके, कर्जाचे विवरण दिसते.
- हे राजस्व खाते तयार करते.
फेरफार नोंद :
- जमीन खरेदी-विक्री, वारसा, दान आदीमुळे मालकीत बदल झाल्यास नोंद घेतली जाते.
- हे फेरफार क्रमांकासह सात-बारावर चढवले जाते.
प्रॉपर्टी कार्ड :
- शहर हद्दीत असलेल्या जमिनींसाठी ठेवली जाणारी नोंद.
- यात प्लॉट नंबर, मालकाचे नाव, बांधकाम क्षेत्रफळ, सिटी सर्व्हे नंबर दिसतो.
नकाशे व मोजणी नोंदी :
- भूमापन नकाशे, फेरमोजणी नकाशे.
- फील्डबुक, टिपण.
जमिनीच्या नोंदींचे महत्त्व :
- मालकी हक्काची खात्री : जमीन कुणाच्या नावावर आहे, याचे दस्तऐवजीकरण.
- कर्ज मिळवताना : सात-बारा व प्रॉपर्टी कार्ड कर्जासाठी बँकांना दिले जाते.
- भांडण टाळण्यासाठी : जमिनीवरील विवाद टाळण्यासाठी अधिकृत नोंदी महत्त्वाच्या.
- खरेदी-विक्रीत पारदर्शकता : नवीन मालक नोंद (फेरफार) झाल्याशिवाय कायदेशीर हस्तांतरण होत नाही.
जमिनीचे प्रकार आणि त्यांच्या महत्त्वाच्या नोंदी (७/१२ उतारा, प्रॉपर्टी कार्ड) संपूर्ण माहिती.
